« L’occitan… qu’es aquò ? »

Tot quò qu’avetz totjorn volgut saubre sus l’occitan es explicat dins queu pitit document farjat per l’I.E.O. nacionau. Un libreton sintetic e per tot lo monde.

« L’occitan, qu’es ente ? »

L’occitan es la lenga istorica de tot lo sud de l’exagòne, d’una dotzena de vaus dau Pemont italian, aitau coma de la Vau d’Aran en Catalonha espanhòla.

« Patois e occitan, qu’es pas parier »

Qu’um iò ’pele « patois », « lenga d’òc », « lemosin », « lenga lemosina » o « lenga regionala », la lenga istorica dau Lemosin, ’quela que se parla pertot dins lo sud de l’exagòne, qu’es l’occitan.

N’i a plen que disen « patois » en luòc d’occitan, de’n prumier los que iò parlen : ’queu mot es pas ben presados e s’enseg d’una lenta alienacion culturala. Las autoritats fagueren de sòrta que lo monde que parlavan ’n’ autra lenga que lo francés creguessan que parlavan pas ’na lenga, nonmas un meschaent francés.
En 1762, lo diccionari de l’Academia francesa balha quela definicion dau mot « patois » :

« Langage rustique, grossier, comme est celui d’un paysan, ou du bas peuple. »

Aüei, ’queu mot es condemnat per la mai bela part daus lingüistas qu’aimen mielhs parlar de « lengas », « dialectes » (variantas localas), « sos-dialectes » e, a mai pita eschala, « parlars ».

« L’occitan, qu’es dau meschaent francés »

Coma lo francés, e maitot l’italian, lo catalan, lo castelhan, lo portugués, etc., l’occitan ven dau latin : qu’es ’na lenga romana.

A l’Atge Mejan, los parlars romans se partajeren en doas grandas familhas :

• au nòrd de la Leira, que l’influéncia de las lengas germanicas l’i fuguet fòrta, « oc-es » se disiá « oïl », qu’es la zòna d’oïl. Lo francés d’aüei a per davancier un parlar d’oïl, ’queu de l’Isla-de-França, ’pelat « francien ».
• au sud de la Leira, que l’influéncia germanica l’i siguet pas ben importanta, « oc-es » se disiá « òc », qu’es donc la zòna d’òc. L’occitan, qu’es la lenga d’òc.

« Nautres, en Lemosin, parlem pas lo vrai occitan »

I a pas de « vrai occitan ». Coma tota lenga, l’occitan es pas exactament parier d’una riba a l’autra dau territòri. L’i a diferents biais de parlar, de las variantas o « dialectes » egaus entre ilhs que son : l’auvernhat, lo vivaroalpenc, lo provençau, lo lengadocian, lo gascon… e lo lemosin.

L’occitan es riche tot plen de son vocabulari, son expressivitat, sa capacitat d’evolucion ; coneis de las grandas diferencias dins los dialectes, l’accentuacion ; mas de la gent de regions diferentas poden de costuma se comprener en s’escotar e emb l’abituda.

Tota lenga chamnha segon l’endrech ente n’um se tròba, e quela diversitat es ’na richéssa.
Per exemple en castelhan :

• en Espanha, lo « c » e lo « z » se prononcen coma lo « th » anglés : centro se dit « thentro » ;
• en America latina, se prononcen coma lo « s » de « serp » : centro se dit « sentro ».

« L’occitan, qu’es pas quò mesme d’un vilatge l’autre »

N’òm pòt trobar de las variacions quitament a l’en-dedins d’un mesme dialecte. Las diferenças son totparier gaire belas e manien mai que mai lo vocabulari e/o la prononciacion.

« L’occitan, es una lenga orala »

L’occitan se pòt glorifiar d’una literatura escricha prestigiosa.

Las primieras òbras daten de l’an mila: la Passion de Clarmont (devers 950), Boècis (devers l’an mila), las poesias religiosas de l’abadia Sent Marçau de Limòtges (debuta deu segle XI), la Chançon de Senta Fe (devers 1040).

Data deu segle XII, la poesia deus trobadors raia dins Euròpa tota e fara espelir la poesia lirica europenca ; mai de 2500 poemas s’an gardat (e quauquas 250 melodias).

S’en segueten deus episòdis de decadencia e de respelida, mas la literatura occitana subrevisquet a l’erosion de la lenga e contunha de flurir.

‘Quí-dejos, quauques noms d’escrivaires occitans contemporaneus de renommada internacionala : Max Roqueta (1908-2005), Robert Lafont (1923-2009), Bernat Manciet (1923-2005), Joan Bodon (1929-1975), Marcela Delpastre (1925-1998)…

Au jorn d’aüei, l’occitan s’escris totjorn, lo problema es que la majoritat de sos locutors son analfabetes dins lor lenga per que an pas ‘gut drech a l’escòla en occitan.

« L’occitan escrich sembla pas l’occitan parlat »

Per legir l’occitan, fau dobludar las reglas de lectura deu francés.
L’occitan a sas reglas pròpias coma tota lenga.

Veiquí las mai importantas per far los primiers pas dins la lectura de nòstra lenga:

• a a la fin d’un mot se legis coma lo [ò] ubrit de «robe» :
  la vacha [lò vatsò]

• -e- se legis [é] o [è] (es pas jamai mut) :
  la lebre [lò lébrè]

• -o- se legis [ou] :
  la loba [lò loubò]

• -ò- se legis [ò] :
  la pòrta [lò pòrtò]

• Los diftongues son nombros :
  -ai- [aï] : aiga [aïgò]
  -au- [aw] : paraula [parawlò]
  -ei- [èï] : eisserbar [èïssèrba]
  -oi- [ouèï] : boirar [bouèïra]
  -òu- [ow] : jòune [dzownè]
  -iu- [yo] : diumenc [dyowmèn]
  …

• Las consonantas finalas se prononcen pas, d’ordinari :
  bac [ba] > bacada
  topin [toupi] > topina
  jorn [dzour] > jornada
  filh [fi] > filha
  venir [véni]

• L’i a una excepcion per lo -n final dins las fòrmas conjugadas (tresesma persona dau plurau) e lo -r dins quauques cas :
  per
  sur
  mar

• Lo -s (marca dau plurau o letra etimologica) se prononça pas, d’ordinari, mas eu eslonja la vocala precedenta :
  las femnas [lâ fèmnâ]
  los òmes [lou òmèï]
  viste [vîtè]
  baston [bâtou]
  escòla [èïcòlo]

• -lh- se legis [l molhat]
  la filha [lò filyò]

• -nh- se legis [gn]
  banhar [bagna]

• -ch- se legis [ts], [tch], [s] o [ch]
  chabreta [tsabrètò] (cornemuse limousine)

• -j- se legis [dz], [dj], [z] o [j]
  jau [dzaw] (coq)

• L’apostròfe a la debuta d’un mot marca la disparicion de la prumiera sillaba, lo mai sovent una vocala (aferesa) :
  ’nar (anar)
  ’ribar (arribar)
  ’quí (aquí)

« Aprener l’occitan servis de res ! »

Si-es-ben! Nòstra lenga pòt comptar dins la construccion de la societat de deman !

Gaitam tres dòmenis :

Cultura e identitat

Chasca lenga es una partida preciosa de la Cultura umana.
Coneisser la lenga d’un endrech, qu’es aver ‘na relacion mai prifonda coma li. Tot nos parla d’aura enlai : los noms de luòc, los noms de familha, las abitudas, las tradicions, las valors, las expressions regionalas…
Los pitits an mestier de raiçs, de se tornar coneisser ente ilhs nasqueten o vengueten quand eran nenets. Quelas raiçs lor balharan l’envia de ‘nar a l’avança daus autres e de culturas diferentas. De tant que l’occitan es sòr de las autras lengas romanicas.

Pedagogia

Quò fai longtemps que los lingüistas an notat los beneficis d’un bilingüisme aboriu. De 0 a 7 ans, lo cerveu uman es capable d’assimilar doas, quitament tres lengas, ‘na capacitat que demenha pitit a pitit per venir plan mai febla a 10 ans. Qu’es dempuei l’escòla mairala que fau practicar doas lengas.
Lo bilingüisme desvelòpa l’aira de Broca, ‘na zòna deu cerveu que sira entau esquipada per aprener d’autras lengas mai tard.

Per que l’occitan ?
Per que qu’es la lenga de quí, que ‘l’es pertot dins l’environadis (noms de luòcs, de personas, de plantas, expressions de tots los jorns), e dins beucòp de familhas, basa de liams afectius entre las generacions.
Si coneissetz pas l’occitan, vòstre pitit vos lo fara coneisser. Si venetz d’alhors, eu vos fara aprofiechar de quela richessa.
La lenga sira la clau per comprener una cultura millenaria (contes, chançons, juecs, literatura…, plan utiles per l’educacion) e aprener aisadament las lengas romanicas vesinas : lo catalan, l’italian, lo portugués, l’espanhòu…

L’occitan e l’anglés…
« Un pitit que apren l’occitan aprendra l’anglés mai aisadament. L’anglés, a l’encontrari, es una entraupa per las autras lengas. Las diversificacions lingüisticas e culturalas an acompanhat l’ominisacion. Mestrejar l’anglés balha l’illusion de poder parler emb lo monde entier. Las chifras mòstren que totas las lengas patissen de l’omnipresença de l’anglés que nivela las diferenças. Mas l’anglés, levat per las familhas mixtas, exista pas dins l’environadis deu pitit de 0 a 7 ans. Es pas viscut. » (G. Dalgalian, psicolingüista)

→ Calandreta lemosina : una escòla en occitan per vòstres pitits a Limòtges

Economia

Lo País basque e la Bretanha utilisen lor identitat culturala coma un mai per lor desvelopament toristic e economic e quò marcha. Per que zo fariam pas ?

→ L’occitan : des études… des métiers…
→ Lo Servici de l’emplec : las ufridas d’emplec en occitan

« Los mots “occitan”, “Occitània” son de las invencions recentas »

Lo mot « Occitània » es ancian. Qu’es lo biais medievau, atestat dempuei la fin deu segle XIII (1290), per nommar las regions de lenga d’òc.

Lo 29 de mai de 1308, lo consistòri de Peitius proclama que lo rei de França reina sus doas nacions : una de « lingua gallica » e l’autra de « lingua occitana ».

En 1381, lo rei Charles VI considera que lo son reiaume a doas partidas : los país de lenga d’òc o « Occitània » e los país de lenga d’oïl o « Ouytania » :

« Quas in nostro Regno occupare solebar tam in linguae Occitanae quam Ouytanae. »

« Occitània » resta usuau dins l’administracion d’aicianta a la Revolucion de 1789.
Lo mot es tornat prener a comptar deu segle XIX per quilhs qu’òbren au desvelopament de la lenga occitana.

« L’i a pus mas los vielhs que iò parlen »

A pus pres 2 millions de personas parlen occitan tots los jorns, 6 millions iò comprenen. La lenga, totparier, patis lo manca de transmission familiala. Los occitanofònes venen vielhs.

Pertant, una novela generacion pren la releva, mai que mai daus jòunes que:

• an beneficiat d’una transmission familiala ;
• an beneficiat d’un ensenhament en occitan (dins las calandretas o las filieras bilingas).

La creacion artistica actuala n’es un tesmonhatge.
Quauques gropes de musica :

→ Artús
→ Cocanha
→ Du Bartàs
→ Feràmia
→ Goulamas’k
→ Lo Còr de la Plana
→ Lou Seriol
→ Mauresca Fracas Dub
→ Sourdure

« Òc-es mas l’occitan, me, quò me concerna pas. Zo parle pas »

Qu’es vrai qu’au jorn d’aüei, en Occitania, quilhs que parlen occitan son una minoritat, au pretz de quilhs que parlen francés.
Totparier, si vos restatz en Occitània, vos atz segur rencontrat la lenga :

• vòstres parents o grands-parents la parlen entre ilhs mas vos l’an pas transmetuda ;
• vos atz auvit daus vesins vielhs que platussavan e qu’era pas en francés ! ;
• vos atz vut daus paneus de sinhalisacion emb un nom diferent deu nom francés ;
• chasque còp que passatz davant quel endrech o quela botica, lo nom vos sembla bizarros ;
• daus amics vòstres an deus pitits que fan de l’occitan a l’escòla ;
• dins vòstra comuna, l’i a desjà ‘gut un espectacle en occitan, qu’era marcat dins lo jornau ;
• …

N’òm podria trobar beucòp d’exemples per mostrar que l’occitan fai partida de vòstre environadis, de l’identitat de l’endrech que l’i vivetz.. Qu’es un eiretatge commun a tot lo monde, l’i a mas de se l’i interessar. La Librariá occitana vos guidara.

« De tot biais, dins quauquas annadas, l’occitan, qu’es ‘chabat »

L’avenir de l’occitan depend beucòp de nos, de vos.

Que parlassiatz occitan o pas, podetz aidar de mai d’un biais :

• vos informar ;
• far coneisser e comprener l’importança de l’occitan ;
• damandar aus  elegits una presa en compte institucionala ;
• aprener l’occitan ;
• parlar occitan d’abòrd que podetz ;
• transmetre l’occitan a vòstres enfants o pitits-enfants ;
• sostener o participar a de las accions per l’occitan ;
• aderar a de las associacions de promocion de l’occitan coma l’Institut d’Estudis Occitans.

Las lengas son coma las plantas : unicas e irremplaçablas. Fiam per vos !
E fasetz redde, quò preissa !