Quò es lo títol de la tèsi que la Fabiana Garnerin jostenguet en decembre de 2020 a l’Universitat de Montpelhièr, e que podretz legir, si quò vos interessa, a la Biblioteca Francofòna Multimedia de Lemòtges.

Veiquí lo resumat qu’ela ne’n fai :

« Los libres de Joan Ganhaire son plan coneguts : sos romans policiers, segur, mas tanben son roman medieval fantastic, Lo darrier daus Lobaterras, sos dos romans de capa e d’espasa, Dau vent dins las plumas e Las islas jos lo sang, sos cranes recuelhs de novelas, Lo libre dau Reirlutz en 1979, Lo viatge aquitan en 2000, Çò-ditz la Pès-Nuts en 2013, e lo petit roman Los braves jorns de Perdilhòta, chap d’òbra d’umor e de tendressa. A publiat un molon de textes dins Ventador, lo bulletin intercommunau de Bordelha e Valuelh, que los melhors son estats ‘massats dins las Cronicas de Vent-l’i-Bufa. E contunha d’escriure regladament dins la revuda Paraulas de Novelum.

Aquela òbra tant richa mai tant dispariera, la sei anada veire d’un pauc mai près, per compréner, tras sa diversitat de faciada, çò que ne’n fasiá l’unitat. Per la mielhs conéisser e la far mielhs conéisser. Me plasiá l’univers literari de l’escrivan, los païsatges de la campanha peiregòrda, e los luecs que las istòrias s’i desbòtjan : vilatges abandonats, fonts secretosas, rochiers de las fòrmas particularas, un gorg esfredable, d’ancians chasteus venguts institucions de santat, mai d’un cementeri… Me plasián tanben la vilòta de Maraval, un condensat de Peiregüers, e lo tableu que Ganhaire fai de Bordeu, au còp lo pòrt que dubrís a tots los possibles, e lo luec de las iniciacions las mai duras. Me plasiá son biais de suggerar que l’òme, tant coma las bèstias, es d’en primier un còrs, un còrs freule que la Margòt l’espera, tant coma tot èsser viu. Aquel còrs percep lo monde per tots sos sens : auvís, sina, tasta, paupinha, sent çò que se passa au dedins de se, a de las sensacions visualas, sovent trebladas per l’emocion e l’eimaginacion : los personatges pòrtan gravats en ilhs los imatges de scenas que pòden pas oblidar. De las allusions espessas a de filmes, lo quite emplec dins l’escritura de tecnicas cinematograficas montran que Ganhaire es pas noirit nonmàs de literatura, mas es tanben noirit de cinema.

Dins aquel univers, los òmes son en chercha de lor identitat e d’un sense per lor vita. Los eròis son de bastards, coma Barnabeu de Malacomba o lo comissari Darnaudguilhem, de subrevivents, coma lo narrator de Çò-ditz la Pès-Nuts, o d’autres que se tròban solets après la mòrt d’un amic, coma los coija-defòra Joan e Juli. S’i vesen de las femnas remirablas, coma Naní, la cosiniera dau roman Dau vent dins las plumas, o l’inspectritz Guita Berenguier daus romans policiers ; e mai de las femnassas sens pietat o castrairitz, o d’embelinairas, sovent victimas de lor poder de seduccion. L’òbra sabronda de fòus e d’endechats mentaus. Se vei plan que chadun pòt un jorn o l’autre èsser « tucat de la coa de l’anhela », segon l’expression de l’autor, mai la femna d’un chirurgian, o lo quite baron de Montalassús !

La nòrma de las relacions socialas es la violéncia. La societat es de consent per ne’n usar, sens que ne’n siá lo dich : murtres e fachs de barbaria se vesen tots los jorns. De las religions e de las sectas se’n sierven per enfortir lor poder : daus personatges coma lo prior Folques de Mortamart (Lo darrier daus Lobaterras) o lo puritan Sir Chadwick (Dau vent dins las plumas, Las islas jos lo sang) encoratjan au Mau en tot preschar lo Ben… Es quò que se podriá trobar un pauc de conort dins l’amor, o dins l’amistat ? Benleu ben, mas es pas aisat establir una relacion vertadiera de tendressa e de complicitat. La màger part dau temps, l’un e l’autre esperan quauqua ren de disparier : quò es la soletat que t’agaita au chap dau chamin.

Laidonc nos demorariá mas de nos desesperar ? N’es gran. Que Ganhaire posseda, dempuei la debuta, una contrapoison : lo rire, que quand es partetjat permet de nos sentir liats ensemble dins una comunautat joiosa, de se trufar daus autres mas subretot de se, d’eschivar l’angoissa e lo Mau, quò es a dire de tornar trobar sa libertat. Ganhaire i apond un sense agut de l’absurde e de la derision, dins una tension entre la logica interna daus personatges e lo biais que lor comportament pòt èsser perçaubut, d’en-defòra, per un observaire.

Escriure, quò es per Ganhaire lo plaser de bastir de scenaris, d’enginjar de situacions, e de zo faire partejar a sos legeires : juga amb la lenga, amb los mots, amb los imatges, se plai a las allusions, aus reviraments imprevists, a malhar las intrigas, a crear de personatges originaus, en tot compausar sos textes amb una granda rigor. Lo genre policier e lo genre fantastic son per ilh dos biais de s’amusar coma son legeire e de lo menar lai ente vòu : es pas aisat destriar quaus son los fachs vertadiers e quaus son estats desformats per l’eimaginacion daus personatges o dau narrator. Tant coma dins la vita de tots los jorns : es jamai aisat trobar la vertat, que l’òme es un èsser complexe.

I a tanben dins l’òbra la volontat de valorizar e de transmetre tota una cultura : Ganhaire descriu emb precision la cosina, las chançons, las usanças, los biais de far dau Peiregòrd, tot çò que ne’n fai l’eime. En evocar los trobadors, los Crocants, la guerra de Cent Ans, en balhar la paraula a de narrators que fan partida dau petit pòble, l’escrivan nos rampela que lo roman nacionau francés es nonmàs una interpretacion de l’istòria, que deu èsser questionada. Dins son darrier roman, Vent de Sable, joslinha que l’Occitània, s’aviá pogut venir un país, seriá pas estada melhor que los autres Estats d’Euròpa : seriá estada colonialista ela tanben.

Joan Ganhaire tracta de temas universaus. A totas las epòcas e jos totas las latituds, l’òme demòra un èsser freule, derisòri, capable de çò melhor coma de çò piéger. Lucida e plena de compassion, son òbra nos convida au còp a rire de çò que sem e a enginjar un monde mai juste. »